Konosament – morski list przewozowy

Konosament co to?

Konosament to potwierdzenie odbioru konkretnego towaru na statek. Po zrealizowaniu usługi transportowej, posiadacz takiego dokumentu może odebrać swój ładunek w porcie docelowym. Morski list przewozowy często jest mylony z umową przewozu towarów między przewoźnikiem a załadowcą, lub kontraktem o przewóz. W rzeczywistości jest to dowód na zawarcie umowy przed przekazaniem ładunku kapitanowi. Jego warunki muszą zgadzać się z czarterem i umową bukingową – kontraktem o przewóz.

Konosament może być zbywalny – jest papierem wartościowym dopuszczonym do powszechnego obrotu. Można wystawić go na zlecenie załadowcy, odbiorcy, czy też banku.

Spedycja morska: tu wyróżniamy notę bukowaną, czarterpartię oraz najważniejszym z nich jest właśnie – konosament, czyli morski list przewozowy (Bill of Lading).

Konosament morski: na zlecenie, na okaziciela lub imienny

Dostępne są trzy opcje dokumentu:

1. Na zlecenie – przenoszenie poprzez indos – oświadczenie woli zbywającego dotyczące przeniesienia towaru na inną osobę.
2. Na okaziciela – brak nazwy odbiorcy, przenoszenie przez wręczenie innej osobie.
3. Imienne – przenoszenie na inne osoby poprzez cesję praw.

Gdy konosament jest wystawiony przez armatora / przewoźnika morskiego – wówczas jest to tzw. Master Bill of Lading / M / BL /.

Jeśli korzystamy z usług firmy spedycyjnej, możemy otrzymać konosamenty wystawione bezpośrednio przez armatora / przewoźnika morskiego czyli Master Bill of Lading  / M / BL /,  lub może być jednak tak, iż otrzymamy konosamenty tzw. spedytorskie, House Bill of Lading  / H / BL /, które trzeba dostarczyć i zdeponować we wskazanym biurze spedytora w porcie docelowym, zaś ten skontaktuje się z armatorem w celu wydania kontenera lub towaru z portu.

Zobacz inne pojęcia i skróty związane ze spedycją >

Morski list przewozowy: wystawienie konosamentu

Konosamenty wystawiane są na podstawie instrukcji konosamentowej otrzymanej od załadowcy/eksportera lub na podstawie zapisów zawartych w akredytywie.

Wystawienie konosamentu polega na podpisaniu go i opieczętowaniu przez osobę upoważnioną przez armatora/przewoźnika morskiego lub spedytora. Dokument ten wystawia się w kilku ponumerowanych egzemplarzach, z których każdy jest oryginałem dokumentu. Zazwyczaj występują 3 oryginały kolejno numerowane 1/3, 2/3/, 3/3.

Oprócz oryginałów, sporządzane są także kopie konosamentów, które nie upoważniają do dysponowania ładunkiem / non negotiable copy /, a służą jedynie do użytku wewnętrznego importera i eksportera. Ilość kopii jest w zasadzie nieograniczona, zależy od wymogów Klienta, ale zwyczajowo wydaje się maksymalnie do 6 kopii. Do odbioru towaru przez odbiorcę wystarczy przedstawić 1/3 oryginalnych konosamentów.

Wydanie oryginałów konosamentów lub zwolnienie kontenera / towaru zwyczajowo następuje po uregulowaniu należności za fracht oraz usługi.

Konosament wystawiony jest na partie towaru / ładunku. Przy przesyłkach kontenerowych FCL konosament może być wystawiony na pojedynczy kontener lub na partię wielu kontenerów. Przy przesyłkach LCL / drobnica konteneryzowana / wystawiany jest na pojedyncza przesyłkę / paletę, skrzynię / lub partię ładunku.

W praktyce przy wysyłkach oceanicznych, oryginały konosamentów nigdy nie płyną statkiem wraz z towarem, dlatego też po ich otrzymaniu od spedytora/armatora należy je niezwłocznie przesłać do odbiorcy np. pocztą kurierską.  Przesyłanie konosamentów tzw. poczta statkową / kapitańską  może być stosowane wyłącznie na trasach bliskiego zasięgu np. trasach europejskich obsługiwanych statkami bezpośrednimi.

Zgubienie konosamentu – jakie są skutki?

Należy pamiętać, że konosament to papier wartościowy i w przypadku zagubienia oryginałów konosamentów, wydanie towaru lub kontenera zostaje wstrzymane przez przewoźnika / armatora / lub spedytora do momentu dostarczenia oryginałów konosamentu. Zagubienie oryginalnych konosamentów wymaga podjęcia dodatkowych skomplikowanych i długotrwałych działań przez załadowcę / eksportera lub importera i przedstawienia zabezpieczeń lub długotrwałych gwarancji bankowych przewoźnikowi / armatorowi lub spedytorowi w celu wydania kontenera / towaru, odbiorcy bez prezentacji oryginalnych konosamentów.

Termin przedawnienia roszczeń z umowy przewozu ładunku morzem wynosi co do zasady 2 lata, a więc gwarancja bankowa musi być wystarczająca do zabezpieczenia całego okresu potencjalnej odpowiedzialności. Ponadto, roszczenia do przewoźnika związane z ładunkiem, wynikające z konosamentu, przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym wydanie ładunku nastąpiło lub miało nastąpić.

Należy pamiętać, iż procedury wydania duplikatu konosamentu nie stosuje się do Morskiego Listu Przewozowego, ponieważ jest dokumentem o charakterze niezbywalnym.

Jeśli załadowca ma zaufanie do odbiorcy lub uregulował on już należności za towar, to wtedy zamiast wydruku oryginałów Bill of Lading / B / L / w formie papierowej można wystawić konosament zwany SeaWayBill / SWB / lub Express Bill of Lading / Express B / L /. Jest to konosament, który nie musi być drukowany w formie papierowej w oryginałach, przesyłany i deponowany u przewoźnika w porcie przeznaczenia. Może występować w formie elektronicznej lub jako plik PDF. Kontener lub towar zostanie natychmiast zwolniony i wydany odbiorcy na podstawie jego dyspozycji.

Podobną metodą jest tzw. Telex Release – w momencie uregulowania należności od odbiorcy, załadowca informuje przewoźnika, aby ten skontaktował się ze swoim biurem w miejscu przeznaczenia kontenera i wydał odbiorcy kontener lub towar na podstawie jego dyspozycji. Unika się w ten sposób wysyłania konosamentów do odbiorcy. Jest to możliwe tylko w przypadku, gdy konosamenty nie zostały jeszcze wydrukowane i wydane eksporterowi.  Jeśli konosamenty były wydrukowane i zostały wydane, należy zwrócić je do przewoźnika / spedytora i dopiero wtedy można wydać dyspozycję Telex Release. Kontener lub towar zostaje zwolniony i wydany odbiorcy niezwłocznie na podstawie jego dyspozycji.

Co jest wymagane do zwolnienia kontenerów?

Zwolnienie kontenera – czyli po prostu jego odbiór, możliwe jest, gdy posiadamy:

1. Jeden z poniższych dokumentów:

• oryginały konosamentów / Bill of Lading / – imienne lub na zlecenie indosowane,

lub

• Telex Release – zwolnienie teleksowe,

lub

•  Sea Waybill / SWB / lub Express Bill of Lading / Express B / L /

2. Upoważnienie spedytora do odbioru kontenerów / ładunku, towaru w imieniu odbiorcy finalnego

3. Uregulowanie wszystkich wymaganych opłat – frachtów oceanicznych, opłat lokalnych, demmurage / detention

Rodzaje konosamentu

W obrocie morskim można wyróżnić następujące rodzaje konosamentów:

1. Załadowania (Shipped, On board) i Przyjęcia do załadowania (Recevied for shipment)
2. Czysty (Clean bill of lading) oraz  Nieczysty (Foul, Claused bill of lading)
3. Konosament Liniowy (Liner bill of lading) i Czarterowy (Bill of fading to be used with charter-party)
4. Konosament elektroniczny (Electronic bill of lading)
5. Konosament bezpośredni (Through bill of lading)
6. Konosament zwykły oraz przeładunkowy (Transshipment bill of lading)

Podstawowym konosamentem jest „Konosament załadowania”, który zawiera potwierdzenie, że ładunek został załadowany do przewozu. Konosament ten określa nazwę statku oraz datę zakończenia załadowania, precyzyjnie określając fakt przyjęcia ładunku do przewozu. Odpowiedzialność przewoźnika rozpoczyna się od momentu wystawienia tego dokumentu z konkretną datą wpisana na konosamencie.

Trzy rodzaje morskiego listu przewozowego

Możliwe jest wyróżnienie trzech rodzajów konosamentów w oparciu o kryterium sposobu wystawienia:

1. Konosament imienny (ang.straight bill of lading) – legitymuje osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu
2. Konosament na zlecenie (ang. to order bill of lading) – legitymujący osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo przeniesione zostały prawa z dokumentu – poprzez każdy rodzaj zbycia, np. sprzedaż
3. Konosament na okaziciela (ang. bearer bill of lading).

Funkcje konosamentu

Jaką dokładnie rolę pełni konosament – morski list przewozowy?

Konosament / B / L spełnia kilka funkcji:

•  jest dowodem przyjęcia określonego w nim ładunku do przewozu i zobowiązaniem przewoźnika do wydania tego ładunku w porcie przeznaczenia legitymowanemu posiadaczowi konosamentu
• jest papierem towarowym, ponieważ reprezentuje towar, na który został wystawiony i upoważnia do dysponowania tym towarem
• jest papierem wartościowym / przeniesienie praw własności do ładunku, na który konosament opiewa, wymaga równocześnie przeniesienia / wydania samego dokumentu
• jest dokumentem przenaszalnym, w zależności od rodzaju konosamentu poprzez wręczenie, indos lub drodze cesji
• nie jest umową przewozu ładunku – to bardzo istotna cecha konosamentu!

Konosament nie jest umową dotyczącą przewozu towarów / ładunków pomiędzy przewoźnikiem a załadowcą, albo pomiędzy przewoźnikiem a odbiorcą.

Konosament to potwierdzenie przejęcia towaru przez przewoźnika / armatora do przewozu drogą morską.

Konosament potwierdza prawo do towaru, na który został wystawiony, co z pewnością ułatwia obrót towarami w handlu morskim. Nabywca konosamentu uzyskuje prawa do ładunku nie tylko w nim wskazanego, ale staje się także podmiotem uprawnionym do odbioru towaru po zakotwiczeniu statku do portu przeznaczenia oraz do dysponowania  nim w okresie przewozu. Ustawowe wymogi jakie musi spełniać konosament, określone w Kodeksie Morskim, mają niezwykle doniosłe znaczenie, przesądzające o funkcji tegoż dokumentu w transakcjach handlowych. Co więcej, biorąc pod uwagę charakter prawny konosamentu, należy niezaprzeczalnie uznać go za papier wartościowy, z którego treści wynika zobowiązanie przewoźnika do wydania ładunku oznaczonego w konosamencie, osobie uprawnionej z treści konosamentu i będącej jego posiadaczem.

Rola konosamentu w transporcie morskim jest niewątpliwie szczególna. Stanowi bowiem ona źródło relacji pomiędzy przewoźnikiem, a osobą legitymowaną na podstawie tego dokumentu do odbioru ładunku.

W morskim obrocie handlowym powszechnie przyjmuje się, że konosament to jeden z najważniejszych dokumentów służący do przenoszenia praw związanych z ładunkiem.

Jak wydawany jest konosament?

Proces wydawania konosamentu nie jest bardzo skomplikowany. Może go żądać jedynie załadowca. W sytuacji, gdy ładunek opisany jest kwitami sternika, przewoźnik może uzależnić wydanie dokumentu od ich zwrotu. Stanowi on dowód przyjęcia ładunku na statek w celu jego przewozu, będąc jednocześnie dokumentem legitymującym do dysponowania towarem i jego późniejszego odbioru. Jego wystawianie opiera się na instrukcji konosamentowej, którą wydaje eksporter lub jest spisana na podstawie tekstów akredytywy.

Konosament – co powinien zawierać?

Treść konosamentu określają polskie unormowania w jednym z przepisów art. 136  § 1 kodeksu morskiego. Ustawa podaje, że w jego treści powinny znajdować się:

1. oznaczenie przewoźnika;
2. oznaczenie załadowcy;
3. oznaczenie odbiorcy/stwierdzenie, że konosament został wystawiony na zlecenie albo na okaziciela;
4. nazwę statku;
5. określenie ładunku z podaniem jego rodzaju i stosownie do okoliczności – jego miary, objętości, liczby sztuk, ilości lub wagi;
6. określenie zewnętrznego stanu ładunku i jego opakowania;
7. znaki główne niezbędne dla stwierdzenia tożsamości ładunku, podane przez załadowcę na piśmie przed rozpoczęciem ładowania,
8. oznaczenie frachtu i innych należności przewoźnika albo wzmiankę, że ich zapłata w całości już nastąpiła lub powinna nastąpić stosownie do postanowień zamieszczonych w innym dokumencie;
9. nazwę miejsca załadowania;
10. nazwę miejsca wyładowania albo określenie, kiedy lub gdzie nastąpi wskazanie miejsca wyładowania;
11. liczbę wydanych egzemplarzy konosamentu;
12. datę i miejsce wystawienia konosamentu;
13. podpis przewoźnika albo kapitana statku lub innego przedstawiciela przewoźnika.

Na podstawie tego można przygotować własny wzór konosamentu.

Zobacz także

Listy przewozowe – kompleksowy przewodnik

Spedycja: pojęcia i skróty, które powinieneś znać

CMR – list przewozowy w transporcie drogowym